Maugat, Nasugbu, Batangas: Historical Data
Full transcription of the so-called “Historical Data” for the barrio of Maugat in the Municipality of Nasugbu, Batangas, the original scanned documents at the National Library of the Philippines Digital Collections not having OCR or optical character recognition properties. This transcription has been edited for grammar, spelling and punctuation where possible. The original pagination is provided for citation purposes.
[p. 1]
HISTORY AND CULTURAL LIFE OF MAUGAT
PART I – HISTORY
INTRODUCTION:
The history of barrio Maugat shows that people stayed to live here on account of the availability of food. Life went on in small groups which was a collection of families related by blood. It’s no wonder why people in this rural area have developed a very strong spirit of neighborliness as shown in the ways of working together in accomplishing a common task. Their contact among families [was] noteworthy because of the happy human relationships existing among them. Cooperation is show in the religious, social and economic life of the people.
1. Present official name – Maugat
2. Popular name past and present Maugat
The barrio of Maugat covers the sitios of Himuran, Casuyan, ang Pongol. According to the legendary story of this barrio, this was derived from the balete tree. That time, the balete was unknown to the people but known as “kahoy na maugat” for the tree had protruding roots from the leaves to the bottom of the trunk. During that that time, the people were just living and staying there without a name. Many years passed until the people realized that it was hard to stay in a place without a name. One of the old men of the place thought of a plan. He called a meeting for the purpose of giving a name to the place. So, the people gathered one afternoon under the balete tree or “kahoy na maugat.” Each of them suggested a name, but not even one name was accepted. At last, one of the old men said, “Inasmuch as we are all gathered here under this “kahoy na maugat” for the purpose of naming this place, let us all call this place “Maugat.” The people agreed upon the suggestion of the old man. So, from that time on, the place was called Maugat. It is the most populated place and, thereafter, it became the official barrio.
3. The date of establishment has no exact record. However, according to some sources, it was established in 1901 when the town of Nasugbu was established under the American civil government.
[p. 2]
4. The vast tract of land of Maugat was an encomienda of Don Antonio Roxas, a wealthy Spanish landowner of Hacienda Nasugbu. During those years, the forest area was rugged and mountainous. Don Antonio placed the supervision of the land under the administration of Marcelo Tiangco, who was known as Kapitan Marcelo. Kapitan Marcelo encouraged some of the people of the town to move to the place and promised that they would be given free agricultural implements to clear the land. Kapitan Marcelo also promised to give them a good share of the harvest. The first families to pioneer this place where the families of Anastacio Villafranca, Juan Ularte, Segundo Bengcang, and Maximo Caraig. The present Bencang, Ularte and Caraig families that are at present residing in Maugat are the descendants of Mariano Ularte, Segundo Bengcang, and Maximo Caraig.
5. From the date of establishment until the Second World War, Maugat had no barrio lieutenant. It was placed under the care of the barrio lieutenant of Catandaan, an adjacent barrio of Maugat. After the establishment of the Republic of the Philippines, the people petitioned to have their own barrio new lieutenant. Alberto Bengcang, the present barrio lieutenant, was appointed by the municipal mayor.
6. The story of the old sitio is discussed under No. 8.
7. One of the historical structures that can be traced there is the old sugar mill which was erected in a lot of Silvino Ularte, a descendant of the Ularte family who first pioneered the place. The sugar mill was used by the people in milling sugarcane when there was not sugar central yet.
8. (a) One of the most notable events that took place during the Spanish occupation was the clash between the troops of Boyong Bañgas and Juan Taga. Both of them were dissidents that terrorized the people of Maugat. They were, for many years, rivals for the supremacy over the entire barrio of Maugat. The encounter took place near a small brook in the sitio of Pongol. The battle lasted for seven hours. The troops of Boyoyong Bañgas was completely wiped out. Boyong was captured and was murdered by Juan Taga. Now, the place where the event happened is called “Pinagbarilan.”
[p. 3]
PART II – FOLKWAYS
TRADITIONS AND CUSTOMS
1. Baptism –
[p. 4]
[p. 5]
7. Most popular songs, games and amusements:
Among the most popular songs are the kundiman, pasadoble, and lulay. These songs are often sung by the young men of the barrio in serenading a lady.
The most popular games are softball, prisoner and checkers. The most common amusements are the topada and the group discussions or horong-horong.
8. Methods of measuring time and special calendars:
The position of the stars, moon and sun are the most practical ways of telling the time. The crowing of the rooster in the morning is also the timepiece of the barrio folks.
ANG ALAMAT NG BUTIKI
Ang butiki ay isang uri ng hayop na karaniwan na sa ating bayan. Ang hayop na ito kung hindi man manso isa sa mababait na hayop. Nakikita Ito kahit saan, magiging sa hapag ng pagkain at halos na sa mga kumakain. Ang hayop na ito ay may isang kaugalian, na ginagawa nila mula sa pinakamaliit hanggang sa pinakamalaki. Tuwing hapong inihuhudyat na ng mga batingaw ang orasyon, ang mga butiki nananaog sa lupa at humahalik. Ang gawaing ito ay tanda ng kasalanan nilang nagawa.
Noong unang panahon sa isang pook na malayo sa kabihasnan ay may mag-inang nanirahan nang maligaya. Ang mag-inang ito ay lagi na lamang masaya. Palibhasa’y mamag-ina na lamang kaya’t gayon na lamang ang kanilang pagmamahalan. Kung ang ina may ginagawang mahirap, ang anak na bugtong ay di nakakatiis na di tulungan ang ina. Kung nakikita ng anak na bugtong na nalulungkot ang ina ay agad niyang inaaliw ito. Sa kabilang dako, ang ina naman ay gayon din sa anak. Kung ang kanyang bunso ay pagod na pagod na galing sa gawaing mahirap sa bukid ay agad niyang sinasalubong. Ipinaghahain pa ng ina ang mahal niyang bunso kung ito hapo ang katawan. Ano pa’t ang mag-inang ito ay isang uliran na siyang nararapat
[p. 6]
na tularan.
Nguni’t gaano man katibay pala ang moog ng pagmamahalan ng ina at anak naigugupo rin kapag ang pag-ibig ang siyang dahilan ay sapilitang magugpo. Isang araw nang ang bugtong na bunso nasa gitna ng linung at nagsasaka ay may nakita siyang isang magandang paraluman na nagkataong dumadaan. At habang binatang ito I nakatingin sa dalaga, Nakita naman pala ito ni Kupido. Kaya't isang palaso ng pag-ibig ang ibininit ang makapangyarihang bathala ng pag-ibig uhat sa kanyang busog. At ang nagliliyab na palaso ng pag ibig ay tumimo sa puso ng anak na mutya na lumikha ng maantak na sugat.
Buhat noon, palibhasa’y nasa kapusukan pa lamang ang kanyang pagbabagong tao, ang bugtong na anak ay naging alipin na ng pag ibig. Kapag-daka’y hinanap niya ang bahay ng mutyang kanyang nakita. Humingi siya ng tulong sa kanyang mga kaibigan, makilala lamang niya ang babaeng gumising sa kanyang damdamin. Dito miya ihihingi nang kaukulang panglunas sugat ng kanyang puso.
At dahil sa kahibangan niya sa pag-ibig sa mutyang nilalangit, ang pagmamahal ng anak na ito sa kanyang ina ay nalimutan na. Ang kanyang gawain ay nakaligtaan na rin. Malimit na niyang iwan ang kanyang ina na sakbibi ng lungkot at pag-aalala. Ang inaasikaso niya ay ang pangliligaw. Malimit na siya ay panauhin ng mutya niyang liyag. Ibinubulong-bulong na niya dito at matapat at wagas niyang pag-ibig. Subali’t ang dalaga naman ay naging pipi sa tawag ng pag-ibig ng binata. Ang man ang sabihin ng baguntao sa binibini ay ayaw pakinggan. Gaano man kalalim ang mga dalanging iukol ng bunsong ito sa dalaga ay ayaw rin dinggin. Sa kabila ng lahat nang iyan ay naging matiyaga pa rin ang binata. Hindi siya nag-aasawa sa pagluluhog ng matapat niyang hangarin.
Naging panata na niya sa kanyang sarili na hindi siya titigil hangga’t hindi niya napapa-ibig ang babaeng ito.
Sa kabilang dako, ang dalaga namang ito na ang puso ay kasing tigas ng batong buhay, di man lamang pansinin ang pagluluhong ng binata. Ang pagkakilala pala ng dalagang ito sa pag-ibig ay laruan lamang.
[p. 7]
Kaya’t isang araw, ang binata ay muling dumalaw sa tahanan ng dalaga. Ang sabi niya, “O mutyang paraluman, kung mayroon lamang isang anghel na nagtatala ng pag-ibig na sa lupa ay nagaganap, ay malalalaman mo kung gaano kalalim ang dalisay at tapat na pag-ibig na sa iyo ay aking iniukol.” Ang sinabing ito ng bugtong na anak na nakalimot na sa ina ay di pinansin ng dalaga. Sa halip ay ito ang sinabi, “Kung talagang tapat ka sa iyong lunggati ay kunin moa ng puso ng iyong ina at iharap sa akin, at kapag iyan ay nagawa mo ay tatamuhin mo ang aking pag-ibig.”
Sa sinabing ito ng babae ay parang baliw na sumunod ang binata. Agad siyang kumuha ng mahayap na balaraw ang binusbos ang dibdib ng ina upang kunin ang maawaing puso ng kanyang ina. Sa ganitong pangyayari, ang mabait na ina ay naisumpa ang mapusok na anak bago nalagutan ng hininga.
Habang tumatakbo ang binata na taglay ang puso ng ina ay nadapa ito. Ang mahayap na balaraw ay tumarak sa kanyang dibdib na siyang ikinamatay nito. At dahil sa antak ng sugat na nilikha ng balaraw, ang nadimlang isipan ng isang anak ay nagliwanag at nagsisi siya sa kasalanan niyang nagawa. Nguni’t bago ang kanyang pagsisisi ay nauna ang sumpa ng ina. Sa pagpanaw ng hininga ng binata ay unti-unting nagiging anyong butiki ito. Mula nang maging butiki ang binata ay agad umakyat sa kahoy ang hayop na ito. At tuwing hapon, kung inihuhudyat na ng batingaw ang orasyon ay humahalik ito sa lugal na kanyang kinadapaan at humahalik sa lupa, marahil ay upang igawad ang kanyang halik sa mapagmahal na puso ng kanyang ina.
MGA SALAWIKAIN
Hindi sukat maniwala sa mga sabi at wika,
Patag na patag man ang lupa;
Sa ilalim ay may lungga.
Ang bato man ay matigas, sa lakas ng ulan ay
Sapilitang maaagnas.
Walang matimtimang birhen sa matiyagang manalangin.
Ang dalaga kung magaslaw, parang asing nakahanay,
Ibigin man ay di totohanan.
Ang magandang asal ay kaban ng yaman.
[p. 8]
Kahoy na babad sa tubig, sa apoy huwag ilalapit
Kapag nadarang ng init, sapilitang magdirikit.
Makikilala mo ang taong may bait
Sa kilos ng kamay at sabi ng bibig.
Hanggang maikli ang kumot
Magtiis kang mamaluktot.
Ang di marunong magtipon, walang hinayang magtapon.
Ang hanap sa bula, sa bula rin mawawala.
Ang kahoy hanggang malambot
Madaling maayos, nguni’t kung tumigas na at
Tumayog, mahirap na ang paghubog.
Ang pag-ilag sa kaaway ay siyang katapangang tunay.
Ang lalaking maangas, asahan mo at duwag.
Marami man ang matapang, pirming loob ang madalang.
Ang liksi at tapang ay kalansay ng buhay.
Ang hindi makipagsapalaran
Hindi makatatawid sa karagatan.
Ang bayaning masugatan, nag-iibayo ang tapang.
Ang tunay na bakal, sa apoy nasusubukan.
Pag mayroon kang puhunan, mayroon kang mapapakinabang.
Magtipon kang maaga at nang kung dumating
Ang araw ay di ka pangapa-ngapa.
Kung nagtanim kang maaga, mag-aani kang walang sala.
Pag ikaw ay naparaan, pararaanin ka naman.
Daa’y kahit lubak-lubak
Kung ang hakbang mo ay banayad
Pakiramdam mo ri’y patag.
Iba ang tinig ng daga sa tinig ng loo’t gansa.
Patay na tunay ang pusa na di sumunggab ng daga.
Kapag wala ang pusa, pista ang mga daga.
Ang pagdahak at paglura’y di sabay na nagagawa.
[p. 9]
MGA BUGTONG
Nagtanim ako ng isip sa ilalim ng tubig
Dahon ay makitid, bunga’y matutulis. – palay
Nang wala pang ginto ay noon nagpalalo
Nang magkaginto ay saka sumuko. – palay
Nagsaing si Judas, kinuha ang hugas
Itinapon ang bigas. – gata ng niyog
Maitim parang uwak, maputing parang busilak
Walang paa’y nakakalakad at sa hari’y nakikipag-usap. – sulat
Ako’y may kaibigan kasama ko saan man
Magtubig ay di malunod, mapa-apoy ay di masunog. – anino
Taring-haba, taring bilog, silid-silid ang loob. – kawayan
Guwang ang tiyan, malakas pang sisigaw. – batingaw
Hinigit ko ang bagin, nagkarahan ang matsin. – habihan
Di naman isda, di naman itik, nakakahuni kung ibig,
Maging sa kati, maging sa tubig, ang huni’y nakabubuwisit. – palaka
Tatlong magkakaibigan, magkalayong bayan
Kung magkainan ay nagkakaharapan. – ikmo, bunga, apog
Hugis puso, kulay ginto, mabango kung amoyin
Masarap kung kanin – mangga
Umupo si maitim, sinulot ni mapula
Nang malaoy kumarakara. – sinaing
Nagtanim ako ng dayap sa gitna ng dagat
Marami ang nagsihanap, isa lamang ang nagkapalad. – pagliligawan
Baka ko sa Maynila abot dito ang unga. – kulog
Sampong magkakapatid, tig-iisa ng silid
Sa isang kumot ay nagkakasukob-sukob. – suha
Pitak-pitak, silid-silid, pinto man
Ng silid ay hindi masilip. – kawayan
Isang balong malalim, puno ng patalim. – bibig
Isang prinsesa palibot ng espada. – pinya
Puno’y bumbong, daho’y paying
Bunga’y gatang, lama’y lisay. – papaya
[p. 10]
Isang prinsesa, palibot ng guwardya. – dila
Aso kong puti, inutusan kong sandali
Di na bumalik muli. – lura
Nagsaing si Patuton, sumubo ay walang gatong. – sabon, gogo
Ang dalawa’y tatlo na, ang maitim ay maputi na
Ang bakod ay lagas na. – matanda
Pantas ka man at maalam, angkan ka ng mga paham
Turan mo kung ano ang bapor natin sa katihan
Ay walang pinaglalagyan. – prinsa
Tag-ulan, tag-araw, pulos punggi ang salawal. – manok
Isang biging palay, sikip sa bahay. – ilaw
Istrimingulis magkabila ay tulis. – palay
Nanganak ang birhen, itinapon pati lampin. – saging
Manok kong pulang-pula, dumapo sa banaba
Nagpakitang ganda. – araw
Manok kong puting-puti, dumapo sa baliti
Nagpakitang giri. – buwan
Panganay ang anak, sunod ang ina
Bunso ang ama. – Sagrada Pamilya
Baboy ko sa pulo, ang balahibo’y pako. – nangka
Santol ko sa paminggalan, kukunin ko at tatalupan
Santol na ayaw patalop, nanaga ng gulok. – alimango
Halaman ko sa Marikina, malayo ang bulaklak sa bunga. – mais
Kabayo kong si Alasan, ayaw kumain kundi sasakyan. – kudkuran ng niyog
Kabayo kong magaling, nasa ilalim ang killing. – mangga
Hayop ko sa parang, malayo ang puso sa katawan. – saging
Salut kung turingan, umuubos ng kabuhayan
Kinatatakutan ng tanan, kanin mo’t malinamnam. – balang
Dalawang ibong maririkit, nagtitimbangan sa siit. – hikaw
Isang bias na kawayan, laman ay kamatayan. – baril
Dalawang bias na kawayan, nag-uunahan. – binti
Notes and references:
Transcribed from “History and Cultural Life of Maugat,” 1953, online at the National Library of the Philippines Digital Collections.
[p. 1]
INTRODUCTION:
The history of barrio Maugat shows that people stayed to live here on account of the availability of food. Life went on in small groups which was a collection of families related by blood. It’s no wonder why people in this rural area have developed a very strong spirit of neighborliness as shown in the ways of working together in accomplishing a common task. Their contact among families [was] noteworthy because of the happy human relationships existing among them. Cooperation is show in the religious, social and economic life of the people.
1. Present official name – Maugat
2. Popular name past and present Maugat
The barrio of Maugat covers the sitios of Himuran, Casuyan, ang Pongol. According to the legendary story of this barrio, this was derived from the balete tree. That time, the balete was unknown to the people but known as “kahoy na maugat” for the tree had protruding roots from the leaves to the bottom of the trunk. During that that time, the people were just living and staying there without a name. Many years passed until the people realized that it was hard to stay in a place without a name. One of the old men of the place thought of a plan. He called a meeting for the purpose of giving a name to the place. So, the people gathered one afternoon under the balete tree or “kahoy na maugat.” Each of them suggested a name, but not even one name was accepted. At last, one of the old men said, “Inasmuch as we are all gathered here under this “kahoy na maugat” for the purpose of naming this place, let us all call this place “Maugat.” The people agreed upon the suggestion of the old man. So, from that time on, the place was called Maugat. It is the most populated place and, thereafter, it became the official barrio.
3. The date of establishment has no exact record. However, according to some sources, it was established in 1901 when the town of Nasugbu was established under the American civil government.
[p. 2]
4. The vast tract of land of Maugat was an encomienda of Don Antonio Roxas, a wealthy Spanish landowner of Hacienda Nasugbu. During those years, the forest area was rugged and mountainous. Don Antonio placed the supervision of the land under the administration of Marcelo Tiangco, who was known as Kapitan Marcelo. Kapitan Marcelo encouraged some of the people of the town to move to the place and promised that they would be given free agricultural implements to clear the land. Kapitan Marcelo also promised to give them a good share of the harvest. The first families to pioneer this place where the families of Anastacio Villafranca, Juan Ularte, Segundo Bengcang, and Maximo Caraig. The present Bencang, Ularte and Caraig families that are at present residing in Maugat are the descendants of Mariano Ularte, Segundo Bengcang, and Maximo Caraig.
5. From the date of establishment until the Second World War, Maugat had no barrio lieutenant. It was placed under the care of the barrio lieutenant of Catandaan, an adjacent barrio of Maugat. After the establishment of the Republic of the Philippines, the people petitioned to have their own barrio new lieutenant. Alberto Bengcang, the present barrio lieutenant, was appointed by the municipal mayor.
6. The story of the old sitio is discussed under No. 8.
7. One of the historical structures that can be traced there is the old sugar mill which was erected in a lot of Silvino Ularte, a descendant of the Ularte family who first pioneered the place. The sugar mill was used by the people in milling sugarcane when there was not sugar central yet.
8. (a) One of the most notable events that took place during the Spanish occupation was the clash between the troops of Boyong Bañgas and Juan Taga. Both of them were dissidents that terrorized the people of Maugat. They were, for many years, rivals for the supremacy over the entire barrio of Maugat. The encounter took place near a small brook in the sitio of Pongol. The battle lasted for seven hours. The troops of Boyoyong Bañgas was completely wiped out. Boyong was captured and was murdered by Juan Taga. Now, the place where the event happened is called “Pinagbarilan.”
[p. 3]
(b) During the occupation, no important events happened. The people were living happily and peacefully. They were contented with the life in the barrio.
(c) At the outbreak of the Second World War, Maugat became the evacuation center of the prominent families of the town. Some of them were ex-Mayor Ciriaco Alvarez’s family, Villadolid, Samaniego, Salanguit, Villajin and Garcia families. Before the Second World War, the people were just living peacefully. They didn’t have any idea of improving their economic condition. The people were working on the lands that were not owned by them. They were victims of usury. After World War II, the barrio folks had made considerable progress in their economic and educational pursuits. The people were awakened with the new ideas of living. They learned to improve their living conditions. Now, most of the people have portions of land that were purchased from the landlords. They are practicing the modern methods of farming. Most of the houses were rehabilitated. The nipa and cogon roofing was changed into galvanized iron. No children of age can be seen out of school. Now, Maugat can be proud of having two sons with college degrees. One is a PSAT graduate and the other is a Commerce graduate from the University of the East.
(c) At the outbreak of the Second World War, Maugat became the evacuation center of the prominent families of the town. Some of them were ex-Mayor Ciriaco Alvarez’s family, Villadolid, Samaniego, Salanguit, Villajin and Garcia families. Before the Second World War, the people were just living peacefully. They didn’t have any idea of improving their economic condition. The people were working on the lands that were not owned by them. They were victims of usury. After World War II, the barrio folks had made considerable progress in their economic and educational pursuits. The people were awakened with the new ideas of living. They learned to improve their living conditions. Now, most of the people have portions of land that were purchased from the landlords. They are practicing the modern methods of farming. Most of the houses were rehabilitated. The nipa and cogon roofing was changed into galvanized iron. No children of age can be seen out of school. Now, Maugat can be proud of having two sons with college degrees. One is a PSAT graduate and the other is a Commerce graduate from the University of the East.
TRADITIONS AND CUSTOMS
1. Baptism –
If a baby shows signs of dying before the real baptism can take place in a church, a godfather is hastily selected and he pours water on the head of the infant. A party is held afterwards. The ceremony is called “buhos tubig” (meaning pouring water) which is followed by the baptismal ceremony in the church should the child survive. Thus, another party is held. This time, the celebration is very extravagant. The parents of the baby usually invite the prominent people of the town, including the mayor and some government officials, to grace the occasion.
[p. 4]
2. Medicinal Customs:
The people still believe in quack doctors. For example, when a young child suddenly develops fever, the parents presume that the child has been frightened by something which adults could not see or maybe someone had taken a fancy on the child, hence, the parents call for a quack doctor to administer the “tawas.” They believe that after the so-called “tawas,” the child would get well.
3. Visits:
When a stranger or a person calls at home and does not find anybody at the door to bid him enter, he knocks timidly on the door or the wall and follows it with a soft, respectful “tao po” meaning “person sir.”
4. Alias or Nickname:
The giving of aliases makes the people in rural areas feel closer to each other. The aliases are not resented even if they constituted downright insults.
5. Addressing:
A stranger calls at a house instead of being asked, “What do you want?”, he is greeted with “What does he want?” In Tagalog, the greeting means “Ano po ba ang gusto nila?” or “Ano po ang sadya nila?” or “Ano po ba ang maipaglilingkod ko sa inyo?” A less respectful address but limited to men is “pare,” a contraction form of “compare.”
6. Delivery:
Among the Tagalogs, as soon as the baby comes out, the “hilot” throws it into the air and catches it [and the act of doing so is] called “sawan.” The act is believed to enable the child in later life to withstand dizzy heights.
Also, for the purpose of vanishing [the] fear of high places, the “hilot” keeps the umbilical cord of the baby wrapped in a piece of white cloth and tied to a raft in the house or roof. The mother does not take a bath until after one month from the date of delivery.
The people still believe in quack doctors. For example, when a young child suddenly develops fever, the parents presume that the child has been frightened by something which adults could not see or maybe someone had taken a fancy on the child, hence, the parents call for a quack doctor to administer the “tawas.” They believe that after the so-called “tawas,” the child would get well.
3. Visits:
When a stranger or a person calls at home and does not find anybody at the door to bid him enter, he knocks timidly on the door or the wall and follows it with a soft, respectful “tao po” meaning “person sir.”
4. Alias or Nickname:
The giving of aliases makes the people in rural areas feel closer to each other. The aliases are not resented even if they constituted downright insults.
5. Addressing:
A stranger calls at a house instead of being asked, “What do you want?”, he is greeted with “What does he want?” In Tagalog, the greeting means “Ano po ba ang gusto nila?” or “Ano po ang sadya nila?” or “Ano po ba ang maipaglilingkod ko sa inyo?” A less respectful address but limited to men is “pare,” a contraction form of “compare.”
6. Delivery:
Among the Tagalogs, as soon as the baby comes out, the “hilot” throws it into the air and catches it [and the act of doing so is] called “sawan.” The act is believed to enable the child in later life to withstand dizzy heights.
Also, for the purpose of vanishing [the] fear of high places, the “hilot” keeps the umbilical cord of the baby wrapped in a piece of white cloth and tied to a raft in the house or roof. The mother does not take a bath until after one month from the date of delivery.
[p. 5]
7. Most popular songs, games and amusements:
Among the most popular songs are the kundiman, pasadoble, and lulay. These songs are often sung by the young men of the barrio in serenading a lady.
The most popular games are softball, prisoner and checkers. The most common amusements are the topada and the group discussions or horong-horong.
8. Methods of measuring time and special calendars:
The position of the stars, moon and sun are the most practical ways of telling the time. The crowing of the rooster in the morning is also the timepiece of the barrio folks.
(Please see the historical data of barrio Reparo for this same information.)
Ang butiki ay isang uri ng hayop na karaniwan na sa ating bayan. Ang hayop na ito kung hindi man manso isa sa mababait na hayop. Nakikita Ito kahit saan, magiging sa hapag ng pagkain at halos na sa mga kumakain. Ang hayop na ito ay may isang kaugalian, na ginagawa nila mula sa pinakamaliit hanggang sa pinakamalaki. Tuwing hapong inihuhudyat na ng mga batingaw ang orasyon, ang mga butiki nananaog sa lupa at humahalik. Ang gawaing ito ay tanda ng kasalanan nilang nagawa.
Noong unang panahon sa isang pook na malayo sa kabihasnan ay may mag-inang nanirahan nang maligaya. Ang mag-inang ito ay lagi na lamang masaya. Palibhasa’y mamag-ina na lamang kaya’t gayon na lamang ang kanilang pagmamahalan. Kung ang ina may ginagawang mahirap, ang anak na bugtong ay di nakakatiis na di tulungan ang ina. Kung nakikita ng anak na bugtong na nalulungkot ang ina ay agad niyang inaaliw ito. Sa kabilang dako, ang ina naman ay gayon din sa anak. Kung ang kanyang bunso ay pagod na pagod na galing sa gawaing mahirap sa bukid ay agad niyang sinasalubong. Ipinaghahain pa ng ina ang mahal niyang bunso kung ito hapo ang katawan. Ano pa’t ang mag-inang ito ay isang uliran na siyang nararapat
[p. 6]
na tularan.
Nguni’t gaano man katibay pala ang moog ng pagmamahalan ng ina at anak naigugupo rin kapag ang pag-ibig ang siyang dahilan ay sapilitang magugpo. Isang araw nang ang bugtong na bunso nasa gitna ng linung at nagsasaka ay may nakita siyang isang magandang paraluman na nagkataong dumadaan. At habang binatang ito I nakatingin sa dalaga, Nakita naman pala ito ni Kupido. Kaya't isang palaso ng pag-ibig ang ibininit ang makapangyarihang bathala ng pag-ibig uhat sa kanyang busog. At ang nagliliyab na palaso ng pag ibig ay tumimo sa puso ng anak na mutya na lumikha ng maantak na sugat.
Buhat noon, palibhasa’y nasa kapusukan pa lamang ang kanyang pagbabagong tao, ang bugtong na anak ay naging alipin na ng pag ibig. Kapag-daka’y hinanap niya ang bahay ng mutyang kanyang nakita. Humingi siya ng tulong sa kanyang mga kaibigan, makilala lamang niya ang babaeng gumising sa kanyang damdamin. Dito miya ihihingi nang kaukulang panglunas sugat ng kanyang puso.
At dahil sa kahibangan niya sa pag-ibig sa mutyang nilalangit, ang pagmamahal ng anak na ito sa kanyang ina ay nalimutan na. Ang kanyang gawain ay nakaligtaan na rin. Malimit na niyang iwan ang kanyang ina na sakbibi ng lungkot at pag-aalala. Ang inaasikaso niya ay ang pangliligaw. Malimit na siya ay panauhin ng mutya niyang liyag. Ibinubulong-bulong na niya dito at matapat at wagas niyang pag-ibig. Subali’t ang dalaga naman ay naging pipi sa tawag ng pag-ibig ng binata. Ang man ang sabihin ng baguntao sa binibini ay ayaw pakinggan. Gaano man kalalim ang mga dalanging iukol ng bunsong ito sa dalaga ay ayaw rin dinggin. Sa kabila ng lahat nang iyan ay naging matiyaga pa rin ang binata. Hindi siya nag-aasawa sa pagluluhog ng matapat niyang hangarin.
Naging panata na niya sa kanyang sarili na hindi siya titigil hangga’t hindi niya napapa-ibig ang babaeng ito.
Sa kabilang dako, ang dalaga namang ito na ang puso ay kasing tigas ng batong buhay, di man lamang pansinin ang pagluluhong ng binata. Ang pagkakilala pala ng dalagang ito sa pag-ibig ay laruan lamang.
[p. 7]
Kaya’t isang araw, ang binata ay muling dumalaw sa tahanan ng dalaga. Ang sabi niya, “O mutyang paraluman, kung mayroon lamang isang anghel na nagtatala ng pag-ibig na sa lupa ay nagaganap, ay malalalaman mo kung gaano kalalim ang dalisay at tapat na pag-ibig na sa iyo ay aking iniukol.” Ang sinabing ito ng bugtong na anak na nakalimot na sa ina ay di pinansin ng dalaga. Sa halip ay ito ang sinabi, “Kung talagang tapat ka sa iyong lunggati ay kunin moa ng puso ng iyong ina at iharap sa akin, at kapag iyan ay nagawa mo ay tatamuhin mo ang aking pag-ibig.”
Sa sinabing ito ng babae ay parang baliw na sumunod ang binata. Agad siyang kumuha ng mahayap na balaraw ang binusbos ang dibdib ng ina upang kunin ang maawaing puso ng kanyang ina. Sa ganitong pangyayari, ang mabait na ina ay naisumpa ang mapusok na anak bago nalagutan ng hininga.
Habang tumatakbo ang binata na taglay ang puso ng ina ay nadapa ito. Ang mahayap na balaraw ay tumarak sa kanyang dibdib na siyang ikinamatay nito. At dahil sa antak ng sugat na nilikha ng balaraw, ang nadimlang isipan ng isang anak ay nagliwanag at nagsisi siya sa kasalanan niyang nagawa. Nguni’t bago ang kanyang pagsisisi ay nauna ang sumpa ng ina. Sa pagpanaw ng hininga ng binata ay unti-unting nagiging anyong butiki ito. Mula nang maging butiki ang binata ay agad umakyat sa kahoy ang hayop na ito. At tuwing hapon, kung inihuhudyat na ng batingaw ang orasyon ay humahalik ito sa lugal na kanyang kinadapaan at humahalik sa lupa, marahil ay upang igawad ang kanyang halik sa mapagmahal na puso ng kanyang ina.
Hindi sukat maniwala sa mga sabi at wika,
Patag na patag man ang lupa;
Sa ilalim ay may lungga.
Ang bato man ay matigas, sa lakas ng ulan ay
Sapilitang maaagnas.
Walang matimtimang birhen sa matiyagang manalangin.
Ang dalaga kung magaslaw, parang asing nakahanay,
Ibigin man ay di totohanan.
Ang magandang asal ay kaban ng yaman.
[p. 8]
Kahoy na babad sa tubig, sa apoy huwag ilalapit
Kapag nadarang ng init, sapilitang magdirikit.
Makikilala mo ang taong may bait
Sa kilos ng kamay at sabi ng bibig.
Hanggang maikli ang kumot
Magtiis kang mamaluktot.
Ang di marunong magtipon, walang hinayang magtapon.
Ang hanap sa bula, sa bula rin mawawala.
Ang kahoy hanggang malambot
Madaling maayos, nguni’t kung tumigas na at
Tumayog, mahirap na ang paghubog.
Ang pag-ilag sa kaaway ay siyang katapangang tunay.
Ang lalaking maangas, asahan mo at duwag.
Marami man ang matapang, pirming loob ang madalang.
Ang liksi at tapang ay kalansay ng buhay.
Ang hindi makipagsapalaran
Hindi makatatawid sa karagatan.
Ang bayaning masugatan, nag-iibayo ang tapang.
Ang tunay na bakal, sa apoy nasusubukan.
Pag mayroon kang puhunan, mayroon kang mapapakinabang.
Magtipon kang maaga at nang kung dumating
Ang araw ay di ka pangapa-ngapa.
Kung nagtanim kang maaga, mag-aani kang walang sala.
Pag ikaw ay naparaan, pararaanin ka naman.
Daa’y kahit lubak-lubak
Kung ang hakbang mo ay banayad
Pakiramdam mo ri’y patag.
Iba ang tinig ng daga sa tinig ng loo’t gansa.
Patay na tunay ang pusa na di sumunggab ng daga.
Kapag wala ang pusa, pista ang mga daga.
Ang pagdahak at paglura’y di sabay na nagagawa.
[p. 9]
Nagtanim ako ng isip sa ilalim ng tubig
Dahon ay makitid, bunga’y matutulis. – palay
Nang wala pang ginto ay noon nagpalalo
Nang magkaginto ay saka sumuko. – palay
Nagsaing si Judas, kinuha ang hugas
Itinapon ang bigas. – gata ng niyog
Maitim parang uwak, maputing parang busilak
Walang paa’y nakakalakad at sa hari’y nakikipag-usap. – sulat
Ako’y may kaibigan kasama ko saan man
Magtubig ay di malunod, mapa-apoy ay di masunog. – anino
Taring-haba, taring bilog, silid-silid ang loob. – kawayan
Guwang ang tiyan, malakas pang sisigaw. – batingaw
Hinigit ko ang bagin, nagkarahan ang matsin. – habihan
Di naman isda, di naman itik, nakakahuni kung ibig,
Maging sa kati, maging sa tubig, ang huni’y nakabubuwisit. – palaka
Tatlong magkakaibigan, magkalayong bayan
Kung magkainan ay nagkakaharapan. – ikmo, bunga, apog
Hugis puso, kulay ginto, mabango kung amoyin
Masarap kung kanin – mangga
Umupo si maitim, sinulot ni mapula
Nang malaoy kumarakara. – sinaing
Nagtanim ako ng dayap sa gitna ng dagat
Marami ang nagsihanap, isa lamang ang nagkapalad. – pagliligawan
Baka ko sa Maynila abot dito ang unga. – kulog
Sampong magkakapatid, tig-iisa ng silid
Sa isang kumot ay nagkakasukob-sukob. – suha
Pitak-pitak, silid-silid, pinto man
Ng silid ay hindi masilip. – kawayan
Isang balong malalim, puno ng patalim. – bibig
Isang prinsesa palibot ng espada. – pinya
Puno’y bumbong, daho’y paying
Bunga’y gatang, lama’y lisay. – papaya
[p. 10]
Isang prinsesa, palibot ng guwardya. – dila
Aso kong puti, inutusan kong sandali
Di na bumalik muli. – lura
Nagsaing si Patuton, sumubo ay walang gatong. – sabon, gogo
Ang dalawa’y tatlo na, ang maitim ay maputi na
Ang bakod ay lagas na. – matanda
Pantas ka man at maalam, angkan ka ng mga paham
Turan mo kung ano ang bapor natin sa katihan
Ay walang pinaglalagyan. – prinsa
Tag-ulan, tag-araw, pulos punggi ang salawal. – manok
Isang biging palay, sikip sa bahay. – ilaw
Istrimingulis magkabila ay tulis. – palay
Nanganak ang birhen, itinapon pati lampin. – saging
Manok kong pulang-pula, dumapo sa banaba
Nagpakitang ganda. – araw
Manok kong puting-puti, dumapo sa baliti
Nagpakitang giri. – buwan
Panganay ang anak, sunod ang ina
Bunso ang ama. – Sagrada Pamilya
Baboy ko sa pulo, ang balahibo’y pako. – nangka
Santol ko sa paminggalan, kukunin ko at tatalupan
Santol na ayaw patalop, nanaga ng gulok. – alimango
Halaman ko sa Marikina, malayo ang bulaklak sa bunga. – mais
Kabayo kong si Alasan, ayaw kumain kundi sasakyan. – kudkuran ng niyog
Kabayo kong magaling, nasa ilalim ang killing. – mangga
Hayop ko sa parang, malayo ang puso sa katawan. – saging
Salut kung turingan, umuubos ng kabuhayan
Kinatatakutan ng tanan, kanin mo’t malinamnam. – balang
Dalawang ibong maririkit, nagtitimbangan sa siit. – hikaw
Isang bias na kawayan, laman ay kamatayan. – baril
Dalawang bias na kawayan, nag-uunahan. – binti
Notes and references:
Transcribed from “History and Cultural Life of Maugat,” 1953, online at the National Library of the Philippines Digital Collections.